[DOOR MICHELLE] ‘Oe roept de oehoe
wat ben ik moe
één oog doet hij open
het andere blijft toe’
Dit versje komt uit het boek Kijk mijn letter (Makkink,2020)
– ABC kinderboeken, alfabetboeken, letterboeken inzetten in de klas –
In dit blog staan ABC kinderboeken, oftewel alfabetboeken of letterboeken centraal. Hoe kun je ze gebruiken in de klas en wat is de meerwaarde hiervan?
Leren lezen
Vanaf de geboorte horen kinderen gesproken taal. De klanken krijgen automatisch betekenis. Als een kind een woord hoort, leert hij door de reactie van volwassenen wat daarmee bedoeld wordt. Als ouders al vroeg starten met voorlezen, ontdekken kinderen snel dat de tekens in een boek staan voor de woorden die hun ouders voorlezen. Zo wordt de connectie gemaakt tussen klank en letter.
De interesse en behoefte om zelf de lettertekens te ontcijferen verschilt per kind. Sommige kinderen leren daarom al snel letters herkennen en lezen, terwijl bij andere kinderen dit proces meer stimulans nodig heeft of pas echt op gang komt in groep 3. Vaak zijn de eerste letters die een kind herkent de letters van zijn eigen naam, namen van familieleden en mama en papa. Om de interesse van kinderen in letters te prikkelen kun je samen ABC kinderboeken bekijken en voorlezen. Later kunnen zij de ABC kinderboeken zelf lezen.
Wat is het belang van het voorlezen van ABC kinderboeken?
Door het voorlezen van abc boeken maak je de kinderen bewust van de klank en de naam van de letters. Doordat kinderen de afbeelding kunnen associëren met de alfabetletter onthouden ze de alfabetletter makkelijker.
Uit meerdere onderzoeken, van onder andere Both en de Vries (2014), Lachner e.a. (2008) en Evans & Saint-Aubin (2005) blijkt dat kinderen alfabetletters leren door het voorlezen van een alfabetboek. Tijdens het voorlezen wordt de aandacht van de kinderen langer getrokken naar de letter omdat er maar één alfabetletter afgezonderd afgedrukt staat en gekoppeld is aan een illustratie of aan een verhaaltje. In het onderzoek van Both en de Vries (2014) werden de kinderen vier keer voorgelezen en zij leerden gemiddeld twee tot drie alfabetletters.
In LIST scholen lezen de kleuterleerkrachten drie keer per week uit twee verschillende abc boeken voor over een letter die op dat moment centraal staat. Omdat het effect van het langer kijken naar de letter ertoe doet worden de bewuste pagina’s uit het alfabetboek via het digibord getoond.
Verschillende soorten ABC kinderboeken
Er zijn veel letterboeken op de markt. Zo zijn er boeken die de lettervorm centraal zetten en bij de letter allerlei woorden schrijven. Veel schrijvers maken gebruik van een versje om een letter te introduceren. Terwijl in andere alfabetboeken de illustraties centraal staan en daaraan woorden, zinnen of verhaaltjes gekoppeld worden. De verschillen tussen de alfabetboeken zorgen ervoor dat ze geschikt zijn voor allerlei afwisselende werkvormen. De werkvormen zijn bedacht voor groep 1, 2 en 3 en zijn geschikt voor de individuele leerling, een groepje leerlingen of voor de hele klas. In dit blog staan verschillende soorten ABC kinderboeken gecategoriseerd en daarbij staan activiteiten.
Illustraties centraal
Boeken zonder tekst, zoals het alfabetboek Alfabet, zijn geschikt om leerlingen op een prikkelende manier kennis te laten maken met een onbekende letter en de woordenschat uit te breiden. Het bewust worden van de klank is hier het doel.
- Laat de leerlingen de illustraties benoemen. Luister naar de beginklank terwijl je de illustraties benoemt. Met welke beginklank starten de illustraties op deze pagina? Van welke afbeeldingen weten we niet wat het is, benoem deze samen.
- Zoek samen spullen die beginnen met dezelfde klank. Maak er een foto van of maak een lettertafel. Eventueel kunnen de namen erbij geschreven worden, waardoor ook zichtbaar wordt dat de beginklank gelijk is.
- Maak zelf een tekening met allerlei dingen die met dezelfde klank beginnen.
- Schrijf de woorden bij illustraties van de pagina. Hoeveel kun jij er vinden?
- Meer ideeën specifiek voor het boek Alfabet.
Illustraties ondersteunt door tekst
Bij veel ABC kinderboeken staan de illustraties centraal en worden deze ondersteund door tekst. Als onder de afbeelding het bijpassende woord staat, stimuleert dit het kind tot doen-alsof lezen. Het kind weet immers wat het voorwerp op de afbeelding is en door dit hardop te benoemen kan hij net doen alsof hij de letters onder de afbeelding leest. Voorbeelden van zo’n soort boek zijn Die leest en Het leukste abc ter wereld. In deze boeken staan verschillende illustraties die met dezelfde klank beginnen. Bij elke illustratie staat een woord.
Bij Bonte beesten A-B-C zie je op elke bladzijde een dier, de kleine en grote letter Bb en een raadsel. Dit raadsel kun je voorlezen zonder de plaat te laten zien. Na het raden, toon je de plaat aan het kind. Let bij het benoemen van de letter op welke klank je zegt. Vertel aan de kinderen dat volwassenen de letter K vaak KAA noemen, maar als je de letter K leest je KU moet zeggen. Het letterboek ABCDas bevat ook dierenafbeeldingen, maar benoemt de dieren bij zijn soortnaam (b.v. aardhommel), waardoor moeilijkere namen voorkomen. Dit stimuleert het uitbreiden van de woordenschat.
ABC kinderboeken met wat meer tekst per pagina, maar nog steeds ondersteunt door illustraties zijn: Het grote abc van Tuk, Het grote letterboek van a tot z en Mijn eerste van Dale.
- De leerlingen bedenken zelf een raadsel bij een woord met de letter van de dag. Laat ze een tekening maken van het antwoord en laat ze het raadsel erbij opschrijven of schrijf het voor ze op.
- Maak een eigen woordenboek. Gedurende het schooljaar leren de leerlingen steeds meer letters. Laat ze bij elke nieuwe letter een tekening maken van iets wat met die letter begint en laat ze daar het woord bij schrijven. Stempelen mag natuurlijk ook, maar met schrijven onthouden leerlingen de lettervormen beter.
Lettervorm centraal
In de ABC boeken: Het gekke kinderwoordenboek, Dieren ABC Eric Carle, Letters leren is een eitje! en Letter van de week staat de lettervorm groot op de pagina afgebeeld. Daarnaast staan activiteiten die je als ouder of leerkracht met de kinderen kunt doen om actief met de letter bezig te zijn.
Bied eerst de letter aan in een betekenisvolle context voordat je er allerlei activiteiten mee gaat doen. Hiermee wordt bedoeld dat de letter al bekend is vanuit een thema, vanuit een eigen naam en dat het kind gemotiveerd is om met de letter bezig te zijn. Het voorlezen van een boek prikkelt deze voorwaarde en is de eerste stap. Daarna zijn de volgende activiteiten mogelijk:
- Leerlingen maken in de schrijfhoek zelf een letterboek met daarin centraal de lettervorm. Hierin staan verschillende verschijningsvormen van de letter. Deze schrijven de leerlingen zelf Aa of knippen zij uit tijdschriften.
- In groep 3 wordt veel gebruik gemaakt van de regenboogletter om de lettervorm en de klank aan elkaar te koppelen. Om de regenboogletter te maken wordt de schrijfletter met verschillende kleuren overgetrokken, waarbij de leerlingen de klank uitspreken. Een manier om het schrijf- en leesonderwijs aan elkaar te koppelen.
- Op kleuteridee zijn allerlei werkbladen met een letter bedacht. Deze werkbladen zou je als verwerking kunnen gebruiken na het aanbieden van de letter. Ik geef leerlingen hier altijd een keuze in, omdat ik verwerking in eigen gemaakte tekst waardevoller vind.
- Juf Bianca bedacht 14 manieren om letters te oefenen.
Gedichten op alfabet
Versjes zijn een populaire manier om ABC kinderboeken vorm te geven. De rijmende tekst en de alliteraties zorgen ervoor dat het gedicht beter beklijft bij de leerlingen en dat snel duidelijk wordt welke klank/letter centraal staat. Als het je doel is om met het gedicht een nieuwe letter te introduceren benadruk je de doelletter extra door hem luid en duidelijk voor te lezen. Laat het gedicht tijdens het voorlezen zien op het digibord of in het boek, zodat leerlingen kunnen mee kijken en lezen.
‘Op een zonnige zomerdag
bij Zandvoort zwommen
zeven zorgeloze zwijntjes
zonder zwembroek in zee…’
Bron: Van Ansjovis tot Zwijntje (Van Lieshout , 2006)
Het letterboek Kijk mijn letter wordt in veel groepen 3 gebruikt bij het aanbieden van een nieuwe letter, omdat in dit boek de illustraties en de tekst elkaar versterken. Aap, Beer, Zebra, Een koekje bij de T en Lekker dier- een abc over dieren en eten zijn andere ABC kinderboeken die bij elke letter van het alfabet een versje bevatten.
- ABC kinderboeken zijn geschikt om pre- en reteaching te geven in groep 3. Dit betekent dat je aan het einde van de dag de zwakke leesleerlingen de nieuwe letter van de volgende dag alvast aanbiedt (preteaching) en de letter van de dag herhaalt (reteaching). Gedichten geven leesplezier en bevorderen de letterkennis.
- Ook voor de kinderen in groep 1 en 2 die nog geen interesse hebben in letters en lezen zijn alfabetboeken nuttig als ze in een kleine kring of individueel herhaald worden voorgelezen.
- Kijk samen naar het gedicht met de letter van de dag en laat de leerlingen de letter die centraal staat kleuren. Hoe vaak heeft de letter zich in het gedicht verstopt?
- Verzin samen een zo’n lang mogelijke alliteratie en spreek hem snel uit, zoals Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindelaan.
Tekst centraal
Een aantal schrijvers heeft geprobeerd om bij het ABC een boek te schrijven vol verhalen. Soms zijn dit korte verhaaltjes geschikt voor beginnende lezers, zoals Van aan tot zin in een zoen. Andere verhalen zijn voornamelijk bedoeld om voor te lezen.
Het abc van Kikker, Letterbende en het lettercircus zijn een groot verhaal. Terwijl in Woezel & Pip – Het grote abc verschillende kleine verhaaltjes staan. Een variatie van verhaalvormen is te vinden in Mooi boek. Wat onder andere een strip, een brief, een gedicht en een fantasieverhaal bevat.
Tot slot
In dit blog heb ik geprobeerd om jullie te inspireren door allerlei ABC kinderboeken en de inzet in de klas te bespreken. Deze letterboeken kunnen kinderen stimuleren om de eerste stappen binnen hun leesontwikkeling te maken en misschien wel boekenwurmen te creëren.
Mochten jullie nog een ABC kinderboek/alfabetboek/letterboek missen, dan hoor ik het graag.
ABC kinderboeken heb je nooit genoeg.
