Als leerkracht werk je graag doelgericht en efficiënt. In dit blog neem ik je mee in recente wetenschappelijke inzichten over diep lezen, hyperlezen en het belang van literaire gesprekken die gedeeld werden tijdens een studiemiddag. Ik vertel je hoe je deze inzichten kan meenemen om jouw leesonderwijs te verbeteren.
– Diep lezen, hyperlezen en het belang van literaire gesprekken –
Themamiddag Diep Lezen
Op maandagmiddag 18 maart 2024 woonde ik in Amsterdam vanuit het Leesbevorderingslab een studiemiddag Diep lezen bij. Bij dit thema Diep Lezen was ook veel aandacht voor digitaal lezen. Er waren diverse sprekers die vertelden over hun onderzoeken op dit gebied.
Diep lezen
Diep lezen betekent dat je echt in je tekst duikt. Dan lees je met diepe aandacht, wordt niet afgeleid en kunt je concentreren op hetgeen je leest. Bij diep analytisch lezen lees je zo dat je je tekst echt kunt begrijpen. Je kunt ook diep geabsorbeerd lezen, dan verdwijn je echt in een verhaal. Je hebt diep lezen nodig om de tekst echt te begrijpen en zo je kennis over hetgeen je leest te vergroten.
Hyperlezen
Hyperlezen betekent dat je vluchtig leest. Je springt van tekst naar tekst, van gedachte naar gedachte. Dit doe je bijvoorbeeld tijdens het browsen op internet als je op zoek bent naar informatie. Je kunt een tekst ook skimmen, dan lees je de tekst wel horizontaal, maar ga je er snel doorheen om erachter te komen of de tekst nut heeft voor het doel waarvoor je die tekst leest. Je kunt een tekst scannen, dan ga je er verticaal doorheen en zoek je op speciale woorden, getallen of andere zaken die bij je doel passen.
Multitasken
De term multitasken ken je vast al wel, maar de term taskswitchen is wellicht wat minder bekend. Met multitasken bedoelen we: meerdere dingen tegelijkertijd doen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan tegelijkertijd de hond uit laten, je boterham eten en het boodschappenlijstje op je telefoon typen. Bij taskswitchen hebben we het juist over steeds wisselen tussen taken. Denk aan een boek op je telefoon lezen, waarbij je even van app wisselt om een boodschap aan je digitale boodschappenlijstje toe te voegen, om daarna weer verder lezen in de app waar je boek in staat. Of om even op google dat ene woord op te zoeken, afgeleid te raken door je mail en uiteindelijk niet meer aan verder lezen toe te komen. Daar past ook mooi de term mindwondering bij, want dat is het wanneer je aan het lezen bent en er continue dingen in je hoofd oppoppen die je gedachten weghalen bij hetgeen je leest. Dit kan uiteraard over je boek gaan, maar dan nog leidt het je steeds af van wat je op dat moment aan het lezen bent.
Van papier lezen of digitaal lezen
Om erachter te komen of digitaal lezen hetzelfde effect heeft als van papier lezen, zul je moeten weten welke soort afleidingen er kunnen zijn en welke effecten je eigenlijk wilt bereiken. Daarvoor heb ik hierboven uitleg gegeven over de woorden die ik nu ga gebruiken om je uit te leggen of het beter is digitaal te lezen of van papier te lezen.
Niels Bakker heeft zijn onderzoek Digitaal lezen, anders lezen? – op zoek naar nieuwe verdieping gedaan. Hij vertelde ons wat er in zijn onderzoek allemaal met elkaar werd vergeleken. Zo blijkt dat sinds 2016 al 4 van de 10 Nederlanders digitale boeken lezen, en dit aantal blijft stabiel. De luisterboeken zijn korter geleden opgekomen, met dank aan streamingtools, en daarnaar wordt door 2 van de 10 Nederlanders geluisterd.
Jongeren en digitale media
In zijn onderzoek heeft hij gekeken naar jongeren die zich bezighouden met digitale media. Zo blijkt 8 van de 10 jongeren dagelijks te appen terwijl maar 1 van de 10 jongeren dagelijks een boek, krant of tijdschrift leest. Ook blijkt uit eerder onderzoek dat gadget-liefhebbers eerder e-books lezen. Dus werd er in Duitsland bij een groep 8 onderzocht wat het effect was toen deze leerlingen op een tablet gingen lezen in plaats van vanaf papier. Wat bleek: de lezers op de tablet lazen aanzienlijk meer. Daar hoort wel een kleine kanttekening bij: het apparaat was nieuw voor ze, dus daarom lazen ze graag meer. Het onderzoek is bij een brugklas in Nederland nagedaan, dit was een tabletklas. Dus het apparaat zelf was niet nieuw en nu bleek dat de kinderen geen verschil in voorkeur voor leeswijze vertoonden.
Verder is er ook gekeken naar het lichamelijk ongemak. Dat blijkt er bij lcd-schermen eerder te zijn, denk aan vermoeide ogen en hoofdpijn. Op een e-reader is dat niet van toepassing. Daarnaast kun je een e-reader ook goed gebruiken in de zon door het e-inkt scherm. Tussen de e-reader en de papieren versie blijken geen verschillen te zijn. Als laatste blijkt dat als er de kans tot afleiding is, zoals op een ander apparaat dan een e- reader, je langer over een tekst doet en je het verhaal minder goed begrijpt. Daartegenover staat dan wel weer dat als je taskswitchen gebruikt voor acties die met het verhaal te maken hebben (zoals het opzoeken van lastige woorden), dit een positief effect heeft op het begrip van je tekst.
Digitaal of papier?
Het maakt dus eigenlijk geen verschil of je leest vanaf papier of digitaal, mits je digitaal op een e-reader leest. Andere apparaten zorgen voor meer afleiding en lichamelijk ongemak en voor minder concentratie, waardoor je langer over een tekst doet en het begrip van de tekst minder is.
Als je dan toch digitaal wilt lezen of gebruik wilt maken van taskswitching, dan moet deze andere taak inhoudelijk bij je tekst aansluiten, bijvoorbeeld een zoekopdracht die aansluit bij wat je leest, waardoor je juist voor diep lezen zorgt en er meer begrip ontstaat.
Belang van literaire gesprekken
Het belang van literaire gesprekken werd me nog duidelijker dan voorheen. De zin die me vooral bijgebleven is, is: ‘Het niet kunnen herkennen van literair taalgebruik belemmert begrip en plezier.’ Kinderen hebben voldoende kennis en literair taalgebruik nodig om zichzelf te redden in een tekst.
Voldoende voorkennis
Als kinderen een tekst lezen die ze niet begrijpen, komt dat vaak doordat ze te weinig achtergrondkennis hebben. Ze hebben als het ware niet genoeg houvast om het verhaal aan vast te knopen. Daarnaast komt dit ook doordat ze zichzelf nog niet weten te redden met zo’n tekst.
Lees eens deze tekst. Weet jij vooraf of tijdens het lezen waar dit over gaat?: ‘De procedure is eigenlijk heel simpel. Eerst groepeer je dingen op basis van hun samenstelling. Natuurlijk kan één stapel soms genoeg zijn, afhankelijk van hoeveel er te doen is. Als je wegens gebruik van faciliteiten ergens anders heen moet gaan, dan is dat de volgende stap; zo niet, dan ben je er nu klaar voor. Het is beter niet te veel tegelijk te doen. Het is beter te weinig dan te veel te doen.’
Heb jij al enig idee waar deze tekst over gaat? Die titel was: De was doen…
Het kan zo simpel zijn! Maar alleen als je over de achtergrondkennis beschikt waardoor je deze tekst zo gemakkelijk aan deze kennis kunt koppelen. Anders kun je flink peinzen over waar dit toch over zou kunnen gaan. Dat gebeurt dus ook bij kinderen als ze de achtergrondkennis missen.
Literair taalgebruik
Daarnaast hebben kinderen literair taalgebruik nodig om zichzelf te kunnen redden in een tekst. Wat roept een stukje tekst bij je op? Waar doelen ze op met deze tekst? Wat maakt dat een personage doet wat hij doet? Welke vragen dringen zich aan je op? Zoals de conclusie uit een artikel van Stichting Lezen zo mooi samenvat (hieronder in mijn eigen woorden):
Allereerst helpt het lezen van literatuur bij de ontwikkeling van taalvaardigheid. Als je veel leest, scoor je beter op woordenschat, technisch lezen en begrijpend lezen. Daarnaast automatiseer je het leesproces, waardoor tijdens het lezen ruimte ontstaat voor analyse, reflectie en inleving.
Die laatste drie elementen zijn heel belangrijk voor de huidige informatiesamenleving. Er moet namelijk met een analytische blik naar teksten en beelden kunnen worden gekeken om een kritische en bewuste houding ten aanzien van die informatie aan te kunnen nemen. Klopt het wat je leest?
Door met literaire teksten te oefenen, draag je bij aan de analytische ontwikkeling van kinderen. Door veel te oefenen met literaire teksten leer je ook als buitenstaander naar een tekst te kijken, waardoor je deze tekst beter binnen je eigen leven kunt plaatsen. Je kunt je uiteraard helemaal inleven in andere personages, maar je kunt ook kritisch nadenken over wat je van deze personages vindt. Mensen die veel lezen, kunnen zich daardoor beter verhouden tot en meer openstaan voor mensen met andere visies, culturen of gebruiken.
Krijg jouw leeslessen naar een literair niveau
Ik zou de Kinderboekenjuf niet zijn als ik zoiets theoretisch niet aan de praktijk zou koppelen. Ik vertel je dit namelijk om je te laten inzien hoe belangrijk het is om véél te lezen en om te begrijpen wat je leest. Dat kun je alleen bereiken door kinderen elke dag minimaal 15 minuten zelfstandig te laten lezen. Daarnaast ga je heel veel in gesprek met kinderen over wat ze lezen, en daar kunnen mini leeslessen een heel mooie bijdrage aan leveren.
Aan de slag met mini leeslessen
Mini leeslessen helpen kinderen namelijk na te denken over alles wat ze lezen in het boek, doordat jij als leerkracht een geschikt voorbeeld geeft om het ze daarna zelf in hun eigen boek na te laten doen. Met behulp van mini leeslessen en de juiste leesvragen kun je kinderen uitdagen om over literatuur te praten. Welk doel heeft de schrijver? Wat maakt dat een personage doet wat hij doet? Deze literaire gesprekken dragen bij aan leesplezier en leesbegrip.
Studiemiddag met Kinderboekenjuf
Denk je nu ook: ik wil mini leeslessen echt in de vingers krijgen en begrijpen hoe ik met mini leeslessen literair taalgebruik over kan brengen? Ik denk heel graag samen met jou na over hoe we boeken kunnen koppelen aan mini leeslessen en welke informatie we dan eventueel hier met taskswitching aan toe kunnen voegen voor een beter begrip van de tekst.
Daarom nodig ik je uit om aanwezig te zijn bij mijn studiemiddag Mini leeslessen koppelen aan je lesthema op 25 september 2024 van 13.30-17.30 uur. Het is een studiemiddag in Elst (Gld.) waarbij we in de inhoud van mini leeslessen duiken en daarna die mini leeslessen koppelen aan de door jou meegebrachte kinderboeken die we koppelen aan je lesthema. Hoe mooi is het dan als we naast mini leeslessen ook kunnen kijken hoe we met mini leeslessen en taskswitching kinderen kunnen leren hoe ze meer uit een verhaal kunnen halen. Ik zie mooie kansen om dit allemaal aan elkaar te koppelen waardoor je dus met behulp van mini leeslessen meer uit je lesthema kunt halen. Meer lezen of aanmelden kan via deze link.
