Wat een goede tekst!

[DOOR RIGOBERTA] Wat maakt een verhaal spannend, een betoog krachtig of een verslag helder? Voor goed schrijfonderwijs is het belangrijk dat leerkrachten kennis hebben van de tien genres in het basisonderwijs. Deze praktische gids biedt achtergrondkennis over goed schrijfonderwijs en geeft daarnaast tips voor de didactiek en voorbeelden van schrijfopdrachten.
– Wat een goede tekst!–

Iedereen kan schrijven

Cover Wat een goede tekst!

Nederlandse leerkrachten vinden het lastig om goed onderwijs te geven in het schrijven van teksten. Vooral de beoordeling, monitoring en evaluatie blijken moeilijke onderdelen bij het schrijfonderwijs. Jammer als je bedenkt dat het schrijven van teksten een sterke connectie heeft met lezen en voor het opbouwen van inhoudelijke kennis. Kinderen die veel lezen en taalvaardig zijn, gaan op den duur beter schrijven. Kinderen die weinig lezen, komen met schrijven ook in de knoop. Zij hebben simpelweg te weinig voorbeelden gehad van soorten teksten en genres. In 2018 verscheen het boek Iedereen kan leren schrijven, een studieboek met kennis over effectieve schrijfdidactiek in het basisonderwijs. Wat een goede tekst is daar een mooie aanvulling op: een praktische gids voor het schrijven in tien genres die in het basisonderwijs voorkomen. 

Tien genres in het basisonderwijs

In het basisonderwijs wordt te vaak de nadruk gelegd op de spelling en interpunctie. Hoewel dit uiteraard belangrijke criteria zijn, leren we in dit boek ook andere criteria kennen. Vóór je begint aan het schrijven van teksten is het belangrijk om te bedenken welk doel je voor ogen hebt. Een goede tekst is een tekst die op een passende manier dat doel bereikt. Schrijfonderwijs zou idealiter moeten vertrekken vanuit de kennis over verschillende genres. De genres die worden beschreven in dit boek zijn gericht op de taalontwikkeling van kinderen tussen vier en twaalf jaar en leggen zo een basis voor de schrijfvaardigheid van leerlingen in het voortgezet onderwijs.

De tien genoemde genres in dit boek kun je onderverdelen in drie groepen: verhalende, feitelijke en waarderende genres. In verhalende genres neemt de schrijver de lezer mee in een gebeurtenis, het doel hierbij is het meeslepen van de lezer. De volgende groep zijn de feitelijke genres, waarbij de lezer feitelijke informatie krijgt, met als doel informeren. De waarderende genres laten de lezer nadenken over de standpunten van de schrijver. Het schrijfdoel is dus evalueren. Binnen elke groep zijn verschillende genres te onderscheiden en hiervan vind je in het boek een prachtig overzicht.

Vaak staat in de schrijfles een tekstvorm centraal en niet het genre. Een bekende oefening uit menig taalmethode is bijvoorbeeld het schrijven van een brief. De tekstvorm is die brief, maar kan vallen onder verschillende genres. Die brieven kunnen gaan over het delen van een ervaring (vertelling), iemand uitnodigen voor een etentje (oproep) of een klacht indienen (betoog). Voor goed schrijfonderwijs is het belangrijk dat leerlingen nooit een schrijfopdracht krijgen met alleen de tekstvorm en onderwerp, maar ook weten wat het doel is van de tekst en voor wie ze de tekst schrijven. 

Schrijfonderwijs in de praktijk

Hoe ziet een schrijfles er dan uit? In de taalmethodes zie je vaak 1 les staan om een schrijfopdracht te maken. Het resultaat is dan met een beetje geluk een soort van opzetje voor een tekst. Geef de leerlingen voldoende tijd om de versie te herlezen, te bespreken en aan te passen na de verkregen feedback. Daarvoor zou je op zijn minst twee lessen moeten inplannen. In stilte in je eentje aan een tekst werken kan, maar praten over elkaars teksten en samen schrijven is zoveel waardevoller. Daarmee leer je de kinderen ook aandacht te geven aan het schrijfproces en niet enkel te focussen op het eindproduct.

In deel B van het boek krijg je als leerkracht per genre voorbeelden van schrijflessen, leer je hoe je goede feedback kan geven en kijk je naar voorbeeldwerk van kinderen. Verwacht geen uitgewerkte leerlijn van schrijfonderwijs per leerjaar. Schrijven is een ontwikkelingsproces: kinderen die in de onderbouw al met genres en tekstvormen in aanraking zijn gekomen zullen in de bovenbouw een bredere basis hebben dan leerlingen die pas vanaf groep 5 starten met schrijfonderwijs. In de onderbouw zijn ‘taaltekeningen’ een mooi start voor het schrijven. Taaltekeningen zijn tekeningen over eigen ervaringen of kennisonderwerpen, waarbij een volwassene na een zogenaamd bijschrijfgesprek een korte tekst onder de tekening zet. Een mooie vorm van ontluikende schrijfvaardigheid waarbij jonge kinderen ervaren dat zij zich schriftelijk kunnen vastleggen wat ze bedoelen. In het boek wordt dit met voorbeelden weergegeven.

Niet alle genres hoeven ieder leerjaar aan bod te komen. In deze gids vind je een globale opbouw in het aanbod van genres gedurende het basisonderwijs.

Schrijfopdrachten

Zorg dus voor een positieve schrijfcultuur op school, waarin je leerlingen gewend zijn regelmatig te schrijven en ook schrijfplezier beleven.

De schrijfopdrachten die aan bod komen in dit boek starten vaak met het bekijken van voorbeeldteksten. Veel leerkrachten denken dat kinderen dat gaan kopiëren, maar volgens de schrijvers is juist imiteren een belangrijke eerste stap in het leren schrijven. Kinderen hebben eerst veel begeleiding nodig en leren later meer zelfstandig schrijven. Een klein fragment uit een voorbeeldtekst bekijken is al voldoende. Je doel is immers om een bepaald criterium concreet te maken en de leerlingen daarna uit te nodigen het zelf toe te passen in hun tekst.

Het onderwerp van de schrijfopdracht is ook belangrijk. Dat lijkt een open deur, maar een grote misvatting is dat kinderen veel fantasie hebben en daarom graag over fantasieonderwerpen schrijven. Het blijkt echter dat kinderen het vaak moeilijk vinden om zelf iets te bedenken. Bij het ontwerpen van een schrijfopdracht is het dus jouw taak als leerkracht om niet alleen maar onderwerpen te bedenken die ‘leuk’ zijn, maar ook leerzaam en uitvoerbaar. Koppel schrijfonderwijs bijvoorbeeld aan eigen ervaringen of (zaakvak)onderwerpen waarmee je in de groep bezig bent.

Recensie

Deze praktische gids helpt leerkrachten om bewuster te werken aan de ontwikkeling van schrijfvaardigheid en om steeds gemakkelijker schrijflessen te ontwerpen en uitvoeren. Wat ik als leerkracht waardeer is de combinatie van achtergrondinformatie en praktische voorbeelden. Vaak lees je in onderwijsboeken interessante theorieën, maar blijft de vraag hangen ‘Oké, dat snap ik, en hoe nu verder?’.

Na het lezen van deze gids is die vraag stellen gelukkig niet meer nodig. Deel B van deze gids staat vol met voorbeelden van schrijfopdrachten voor kinderen, maar ook met tips voor de didactiek en QR-codes die verwijzen naar voorbeeldteksten in kinderboeken, tijdschriften of websites.

De hantering van de tien genres biedt veel houvast bij het aanpakken van het schrijfonderwijs. Daarbij is het wel belangrijk dat alle leerkrachten op school ‘dezelfde taal’ spreken als het gaat om de verschillende benamingen. Ook lijkt het me heel waardevol om samen met het team na te denken over de doorgaande lijn in het schrijfonderwijs van kleuters tot groep 8. Wil je jouw collega’s uitnodigen om hierover het gesprek aan te gaan, dan is de geplande Webinar op woensdag 7 juni 2023 wellicht een goede eerste stap. Het doel van die avond is beter en leuker onderwijs in het schrijven van goede teksten ontwerpen.

Het hoofdstuk met misvattingen over het schrijfonderwijs vond ik waardevol. Ik moet eerlijk bekennen dat ik me ook schuldig heb gemaakt aan een aantal ‘fouten’. Zoals de opdracht met fantasieverhalen of het soms ontbreken van een koppeling met het geleerde in de klas. Als leescoördinator vond ik het heel fijn om het belang van lezen terug te zien komen in dit boek. Het sterkt me alleen maar meer in mijn taak om leerlingen met boeken in aanraking te laten komen. Een mooie uitdaging voor mezelf zou zijn om voorbeeldteksten te verzamelen uit de kinderboeken die ik lees. Het liefst passend bij de thema’s op school.  

Als je meer zou willen lezen over taal dan zijn Rijke taal en Close Reading aanraders.

Ik kan dit boek aanraden aan leerkrachten in het basisonderwijs. Dit boek heeft me bewust gemaakt van de stand van zaken van het schrijfonderwijs op school maar me ook handvatten gegeven om ermee aan de slag te gaan.

Met dank aan Boom Uitgevers voor het toezenden van dit recensie-exemplaar.

Andere delen

Vergelijkbare artikelen