Filosoferen met kinderen

[DOOR MARLOES] Dit voorjaar verscheen het kinderfilosofieboek, ter ere van de Maand van de Filosofie, ‘De eik was hier’ van Bibi Dumon Tak met de illustraties van Marije Tolman. Maar welke boeken nodigen nog meer uit om te filosoferen met kinderen?
– Filosoferen met kinderen –

Maand van de filosofie

Elk jaar is april de maand van de filosofie. En ieder jaar staat er een thema centraal. Rond dit thema verschijnt er dan een filosofisch essay en een filosofisch kinderboek. Het thema van 2021 was: ‘De natuur was hier.’ Het kinderboek werd dit jaar geschreven door Bibi Dumon Tak.

Bibi Dumon Tak

Bibi Dumon Tak is een Nederlandse schrijfster die vooral non-fictie voor kinderen schrijft. Ze heeft met haar boeken al grote prijzen gewonnen waaronder in 2018 de driejaarlijkse Theo Thijssenprijs voor kinder- en jeugdliteratuur. In 2012 won ze voor haar boek Winterdieren de Gouden Griffel en in 2019 ontving ze een Zilveren Griffel voor Laat een boodschap achter in het zand.

De eik was hier

De eik was hier

Bibi Dumon Tak wist meteen waar het kinderboek voor de Maand van de Filosofie over moest gaan. Niet over bijzondere of doodgewone beesten maar over een boom. Een boom die wat te vertellen heeft. De eik was hier gaat over een boom die echt bestaat. Deze eik is bijna tweehonderd jaar oud en stond vroeger tussen allerlei andere bomen in de natuur. Maar toen er een snelweg werd aangelegd werden alle bomen gekapt behalve deze eik. Hij mocht blijven staan en staat nu in de berm tussen twee weghelften. Elke dag razen er wel duizenden auto’s langs hem heen en dit worden er steeds meer. Moet er nog meer asfalt komen? En moet de eik toch nog worden gekapt? Wat deze vragen voor de eik betekenen vertelt de eik aan zijn beste vriend, een gaai, die elke dag op bezoek komt.

Filosoferen met kinderen

Vaak wordt er bij filosoferen met kinderen gedacht dat dit over zware onderwerpen moet gaan. Maar dit hoeft helemaal niet. Filosoferen met kinderen is makkelijk, leuk en het kan kinderen erg helpen bij hun persoonlijke ontwikkeling. Bij filosoferen gaat het kort gezegd om vragen stellen en zelf nadenken. Het gaat erom dat je ontdekt wie je bent, welke keuzes je maakt en waarom je deze keuzes maakt. En hierover kun je heel goed in gesprek met kinderen. Je kunt denken aan onderwerpen als aardig en gelukkig zijn, regels, het verschil tussen goed en kwaad en vrijheid. Hier kun je zelfs al met kleuters over praten. Je kunt als leerkracht en ouder over deze onderwerpen praten met kinderen tijdens het voorlezen, aan tafel of tijdens een kringgesprek. Er zijn hele fijne boeken om uit voor te lezen en om over te praten.

Stine Jensen

De boeken van Stine Jensen nodigen natuurlijk erg uit om met kinderen te filosoferen. Stine Jensen is filosoof, schrijver en programmamaker. Stine Jensen schrijft ook kinderboeken. In 2015 werd haar kinderboek Lieve Stine, weet jij het? bekroond met de zilveren griffel. Haar boeken gaan over gevoelens, opvoeden, identiteit en geluk. We tippen een aantal boeken van haar:

Lieve Stine, weet jij het?

Lieve Stine, weet jij het?

In dit boek schrijven kinderen briefjes met vragen over het leven. Bijvoorbeeld: Moet ik altijd doen wat mijn ouders zeggen? Waarom mag ik het niet gewoon zeggen als ik een cadeau spuuglelijk vindt? Stine Jensen geeft antwoord op deze vragen. Maar dit doet ze niet zomaar. Er zijn opdrachtjes en de kinderen krijgen een tegenvraag. Het boek zet kinderen aan tot denken en doordenken.

Alles over wie ik ben

Alles over wie ik ben

Een bekende uitspraak uit de filosofie is: Ken je zelve. Maar dat is niet zo makkelijk want hoe weet je nu wie je bent? En of je jezelf kent? Wordt je karakter al vastgelegd bij je geboorte of bepaald je omgeving wie je bent of wie je wordt? Deze vragen komen aan bod in Alles over wie ik ben. Kinderen worden uitgedaagd om te denken, te voelen, te filosoferen en te praten. Dit boek is dan ook geschikt voor jong en oud.

Feestje in mijn hoofd

Feestje in mijn hoofd

In het boek Feestje in mijn hoofd probeert Stine Jensen samen met de lezers een antwoord te krijgen op de vraag Wat is geluk? Kinderen zullen merken dat filosoferen leuk is en dat het goed is om na te denken wat jou nu echt gelukkig maakt. Bekende filosofen als Aristoteles en Schopenhauer komen langs in dit boek, maar ook bekende artiesten.

Troostfilosofie

En zo heeft Stine Jensen nog veel meer prachtige boeken geschreven om te filosoferen met kinderen. Zo is er ook een mooi cadeauboek verschenen: Troostfilosofie. Voor elke dag een filosofische vraag en reflectie van Stine Jensen en een prachtige illustratie van Marijke Klompmaker.

10 inspirerende kinderboeken voor filosoferen:

Mijn mooiste voorleesboek van kikker van Max Velthuijs (vanaf ca. 3 jaar)

Kikker

In dit voorleesboek over Kikker en zijn vrienden zijn 7 fijne verhalen verzameld. Deze verhalen van Max Velthuijs staan bekend om wijze levenslessen, vriendschap en samen leuke dingen doen. Dus heel goed te gebruiken als je wilt gaan filosoferen met jonge kinderen.

Ik bof dat ik een Kikker ben, dacht Kikker blij. Ik wil nooit iets anders zijn! En van plezier maakte hij een enorme sprong, zoals alleen een kikker dat kan.

Was ik maar… van Mies van Hout (vanaf ca. 3 jaar)

Was ik maar...

Dit prentenboek gaat over de vraag Wie ben ik? en de daarbij horende gedachte Was ik maar… De spin zou graag lief en schattig willen zijn als een lieveheersbeestje, het vuurvliegje wil graag een bij zijn zodat hij gezellig alles samen kan doen, de vlinder wil graag minder opvallend zijn en de slak wil heel graag net zo ver kunnen springen als een krekel. Maar ondertussen vergeten de dieren waarom ze zelf zo bijzonder zijn.

Er is een heel blog vol met lesideeën beschikbaar bij dit prachtige prentenboek.

Alle verhalen van Kikker en Pad van Arnold Lobel (vanaf ca 4 jaar)

Alle verhalen van kikker en pad

Dit boek is een echte klassieker. Het gaat over de avonturen van Kikker en Pad. Kikker heeft altijd zin om iets nieuws te ondernemen, terwijl Pad het liever iets rustiger aan doet. In dit boek zijn al hun avonturen verzameld en ingedeeld naar de vier seizoenen. In de verhalen komen allerlei thema’s zoals vriendschap, jaloezie en verdriet aan bod. De verhalen worden ondersteund door prachtige illustraties. Omdat het taalgebruik vrij simpel is, kan het ook prima gelezen worden door startende lezers.

‘Moet je horen,’ zei Kikker. ‘We gaan door de weilanden springen. En door de bossen hollen. En zwemmen in de rivier. ‘s Avonds kunnen we hier op de stoep gaan zitten en de sterren tellen.’

Zo gaat dat niet van van Ron F. Meijer en Esmé Meijer (vanaf ca 6 jaar)

Zo gaat dat niet

Ron F. Meijer schreef dit prachtige filosofische kinderboek samen met zijn zesjarige dochter Esmé. Vader en dochter hebben samen verhalen bedacht bij een schilderij. Esmé heeft de verhalen vooral bedacht, haar vader schreef deze verhalen op. De verhalen gaan over een hond en een ruimtewezentje. Deze waren afgebeeld op het schilderij waarbij Esmé de verhalen bedacht. De hond en het ruimtewezentje zijn vrienden en worstelen met grote en kleine vragen bij alledaagse situaties in hun leven. Omdat er lastige woorden voorkomen in het boek zal het niet voor elk kind van 6 jaar geschikt zijn. Maar omdat de verhalen vrij kort zijn en het taalgebruik verder wel heel duidelijk is, levert het juist ook hele mooie gespreksstof op.

De tuin van de walvis van Toon Tellegen (vanaf ca 7 jaar)

De tuin van de walvis

Toon Tellegen staat bekend om zijn verhalen waarin dieren vaak net als mensen zijn. Ze willen gelukkig zijn, liefde voelen en graag vrienden hebben. Ook in dit prachtige boek De tuin van de walvis zullen kinderen veel eigenschappen bij de dieren herkennen die ze zelf ook hebben. Iedereen wil graag lief en mooi gevonden worden, maar vergeet ook dat je al mooi genoeg bent als je jezelf bent. In dit filosofische verhaal wil de walvis heel graag een eigen tuin. Niet alleen omdat dan alle andere dieren bij hem op bezoek kunnen komen, maar ook zodat de maan en sterren zien hoe gezellig en mooi het bij hem is en hem dan ook zullen uitnodigen op hun feestjes. Maar een walvis met een tuin op zijn rug, is dat wel zo handig?

‘Beste sprinkhaan, ik wil graag iets bestellen. Ik wil graag een bank op mijn rug. Voor bezoek, om op te zitten, met een leuning. Maar eigenlijk wil ik een tuin met een bank. Een fontein heb ik al. Ik kan niet goed naar je toe komen. Kun jij alles hier bezorgen? Ik woon midden in de oceaan. Walvis’

Het Onwijs Grote Filosofie Doeboek van Sabine Wassenberg (vanaf ca 8 jaar)

Het onwijs grote filosofie doeboek

In deze vierde editie van het Het Onwijs Grote Filosofie Doeboek worden grappige en interessante vragen behandeld als: Kan de mens zonder natuur? Kunnen dieren denken? Waar is de natuur van gemaakt? Verder staan er verrassende weetjes en leuke doe-opdrachten in over mensen en de natuur.

Grote gedachten – verhalen over filosofie van Janny van der Molen (vanaf ca 12 jaar)

Grote gedachten

Voor dit boek koos Janny van der Molen veertien belangrijke filosofen uit. De ideeën van deze filosofen zijn neergezet in verhaalvorm. Ze vertelt helder en duidelijk over deze ideeën zodat het voor iedereen heel begrijpelijk wordt. Het zet kinderen aan tot nadenken, vragen stellen, discussiëren en daarna nog meer vragen stellen en nog dieper nadenken. In de verhalen staat de klas van filosofieleraar Swart centraal. Niet alle leerlingen hebben iets met de ideeën van de filosofen waarover Swart vertelt. Maar allemaal ontdekken ze dat deze ideeën ook nu nog belangrijk zijn voor hun leven en kunnen helpen bij hun vragen en problemen.

De jongen, de mol, de vos en het paard van Charlie Mackery (voor alle leeftijden)

De jongen, de mol, de vos en het paard

‘Wat wil jij worden als je groot bent?’
‘Lief’ zei de jongen’

Dit prachtige boek heeft een prominent plaatsje in onze woonkamer en is geschikt voor jong en oud. De poëtische teksten en de vele illustraties vertellen het bijzondere verhaal van een vriendschap tussen jongen en drie dieren, de mol, de vos en het paard. De levenslessen die ze samen leren zijn stuk voor stuk bijzonder mooie levenswijsheden en waar je heel goed over in gesprek kunt gaan met kinderen. De Nederlandse editie van The boy, the mole, the fox and the horse is knap vertaald door Arthur Japin.

Voor altijd en even van Sarah Jacoby (voor alle leeftijden)

Voor altijd en even

Een prachtig, poëtische prentenboek over tijd en geluk met de boodschap: Hoe lang het ook duurt, als je het samen beleeft, is het altijd goed. In dit filosofische debuut van Sarah Jacoby, dat is vertaald door Imme Drost, vliegt een dag voorbij die niet lang genoeg kan duren. Immers voor volwassenen is tijd een heel kostbaar iets, terwijl kinderen juist nog heel weinig besef van tijd hebben. Dit verhaal is geschikt voor alle leeftijden.

Het Fortuin van Fausto door Oliver Jeffers (voor alle leeftijden vanaf ca 5 jaar)

Het fortuin van Fausto

‘Er was eens een man die geloofde dat alles van hem was en hij ging op pad om zijn eigendom te overzien.’

Dit fabelachtige boek gaat over hebzucht, over de natuur en over hoe wij met de natuur omgaan. Fausto denkt dat alles van hem is. De bloem en het schaap gaan hier nog wel in mee, net als de boom. Maar de zee? Het verhaal over de hebzucht van Fausto zal zeker veel gespreksstof opleveren en maakt het daarom geschikt om te filosoferen met kinderen.

Ontbreken er volgens jou filosofische kinderboeken op dit lijstje?
Laat het me weten en wie weet voeg ik ze toe!

Vergelijkbare artikelen