[DOOR LINDA] ‘Enkel een meervoudige benadering van literatuur, met aandacht voor lezer, tekst en context, kan recht doen aan de veelzijdigheid van de literatuur en de diversiteit van de klas.’
– Leerlingen en literatuur –
Leerlingen en literatuur is een studieboek dat ik als recensie-exemplaar ontving van Lannoo Campus. Het boek staat vol met informatie over het belang van literatuur onderwijs en de wijze waarop je vaardige lezers zou kunnen vormen.
‘Leesplezier is een voorwaarde voor goed literatuuronderwijs, een hefboom om andere doelen te bereiken, eerder dan een leerdoel op zich.’
Samenvatting
Leerlingen en literatuur begin met een beknopte geschiedenis van het literatuuronderwijs en de wijze waarop het onderdeel terugkomt in de huidige Vlaamse eindtermen. Vervolgens wordt je meegenomen in alle facetten van het belang en de doelen van het literatuuronderwijs.
‘Literatuur geeft lezers op een unieke manier inkijk in het innerlijke leven van anderen.’
Voor het kunnen lezen en begrijpen van literatuur is het niet alleen belangrijk dat leerlingen gemotiveerd zijn om te lezen. Het vormen van literair vaardige lezers vraagt een andere aanpak dan het aanbieden van het technisch lezen. Hoe je dit het best kunt doen en welke literatuur je hier het best voor kunt gebruiken wordt uitgebreid toegelicht in dit boek.
Waarom literatuur onderwijzen?
Het onderwijzen van literatuur, het lezen en bestuderen van literaire teksten, is belangrijk voor het aanleren van talige vaardigheden. Daarnaast kunnen literaire teksten een bijdrage leveren aan de algemene vorming van jongeren. Hier bij valt te denken aan culturele vorming, persoonsvorming, sociale vorming, talige vorming, kritische vorming en kunstzinnige vorming.
‘Literatuur vormt een bevoorrechte toegangspoort tot de cultuur waarin ze is ontstaan.’
Het lezen van een literaire tekst vraagt een grotere cognitieve investering dan het lezen van een fictief verhaal. Tijdens het lezen ben je bezig met het wisselen tussen personages, perspectieven en tussen verschillende tijden en ruimtes. Daarbij is het belangrijk dat je als lezer in staat bent om te mening tijdens het lezen bij te stellen en dat je hierbij om kunt gaan met onduidelijkheden. Om een literaire tekst echt goed te kunnen begrijpen is het belangrijk dat wat niet beschreven staat kunt aanvullen op basis van je eigen kennis en ervaringen.
‘De literaire ervaring vereist een literaire leeshouding die waarde vindt in het proces van lezen zelf en openstaat voor de oneindige waaier aan mogelijke betekenissen die tijdens het lezen geëxploreerd kunnen worden.’
De ontwikkeling van literair vaardig lezen
Om te kunnen komen tot de ontwikkeling van een succesvolle ontwikkeling van het literair vaardig lezen is het belangrijk dat de leerling leesplezier, inspanningsbereidheid, literaire kennis en literaire ervaring heeft. Literair lezen is een complexe vaardigheid die je steeds verder kunt versterken en verdiepen.
‘In een literaire analyse verbindt de lezer zijn of haar tekstbegrip met de tekstuele en contextuele elementen van de tekst.’
Binnen de literaire leesvaardigheid wordt uitgegaan van vier dimensies, namelijk: beleving, interpretatie, beoordeling en analyse. Deze vier verschillende componenten kunnen door de lezer op verschillende niveaus worden beheerst. Om het competentieniveau en de literaire ontwikkeling van een lezer precies in kaart te kunnen brengen is het goed om te kijken naar het tekstniveau, de zelfstandigheid, de explicitering en de argumentatie.
‘De persoonlijke beleving is een essentieel onderdeel van de literaire leesvaardigheid; ze vormt de basis voor de drie andere componenten van literair lezen.’
Hoe lezers vormen?
Lezen is een cruciaal onderdeel van het literair vaardig lezen. Maar hoe krijg je iemand gemotiveerd aan het lezen? Hier is de afgelopen jaren veel onderzoek naar gedaan. Uit het tijdsbestedingsonderzoek laat zien dat de gemiddelde leestijd al sinds 1975 afneemt. Er zijn steeds minder mensen die voor hun plezier lezen in hun vrije tijd. In Leerlingen en literatuur wordt je meegenomen langs verschillende onderzoeken, waarin mogelijke oorzaken en gevolgen hiervan besproken worden.
‘Digitaal tijdverdrijf kan een deel van de ontlezing verklaren, maar veranderingen in het lees- en literatuuronderwijs evenals de maatschappelijke waarde die wordt toegekend aan boeken lezen spelen zeker ook een rol.
Leesmotivatie heeft een grote invloed op het leesgedrag, maar andersom kan het leesgedrag ook de leesmotivatie beïnvloeden. Het leesgedrag en het leesplezier zijn samen goede voorspellers van de leesvaardigheid. Een belangrijke graadmeter hiervoor is het leesklimaat op school. Deze is namelijk grotendeels bepalend voor het leesgedrag in de vrije tijd. Vanuit de motivatiepsychologie en de vier pijlers van leesbevordering worden interessante inzichten en werkwijzen beschreven. Je zou hiermee zo in de klas aan de slag kunnen gaan.
‘Het leesplezier en de belezenheid van leraren heeft een positief effect op de leesvaardigheid van hun leerlingen.’
Welke literatuur onderwijzen?
Zoals bij elke vorm van lezen is ook in het onderwijzen van literatuur de tekstkeuze erg belangrijk. De tekstkeuze wordt grotendeels bepaald door het doel dat je voor ogen hebt, maar het niveau van de tekst speelt ook mee. Daarnaast is het belangrijk om te kijken of er in de tekst voldoende aanknopingspunten zitten. Probeer bij de selectie van teksten ook te letten op een diversiteit aan onderwerpen, auteurs en genres.
‘Het is ook de taak van het literatuuronderwijs om leerlingen in contact te brengen met wat niet tot hun onmiddellijke leefwereld behoort.’
Recensie
Ik heb Leerlingen en literatuur met veel plezier gelezen. Hoewel het eerste deel niet helemaal van toepassing is in Nederland, zaten er ook veel overeenkomsten in.
Ik vond de afwisseling tussen de tekst, extra informatie over bepaalde theorieën, onderzoeken en werkwijzen in de kaders en pakkende uitspraken tussendoor erg prettig. Daarbij komt dat de tekst makkelijk te lezen is en dat er een logische opbouw in de hoofdstukken zit.
Dit boek is wat mij betreft een must voor iedere leerkracht die zijn leesonderwijs wil verdiepen door literaire teksten te gebruiken en die niet zo goed weet hoe hij dit het beste kan aanpakken. Ik ben mij ervan bewust dat dit boek gericht is op het middelbaar onderwijs en het alles wat daarna komt, maar dat betekent wat mij betreft niet dat het niet bruikbaar is voor de hogere groepen op de basisschool.
Ben je nieuwsgierig geworden naar dit boek? Bekijk het inkijkexemplaar.
‘Als je leerlingen leert om expliciet vragen te stellen tijdens het lezen, leidt dat tot een actievere leeshouding, een grotere betrokkenheid bij de tekst, en een beter tekstbegrip.’
Wil je nog verder lezen over verschillende manieren waarop je teksten kunt gebruiken in de les dan zijn Rijke taal, Technisch lezen in een doorlopende lijn en de boeken over Close Reading ook aan te raden.
